سیزده دلیل ایرانی: نگاهی بر سریال "13 دلیل" از دیدگاه جامعه ی ایرانی

پرونده ی ویژه: سیزده دلیل ایرانی (Thirteen Reasons Why)

تلویزیون، سینما و در کل رسانه مثل چشم، گوش و زبان یک جامعه هستند. رسانه ها می بایست اتفاقات یک جامعه رو با چشم ها و گوشهاشون رصد بکنند، تحلیل بکنند و در صورت امکان راهکار ارایه بدند. وقتی سریال "سیزده دلیل" برای اولین بار پخش شد واکنش های منفی زیادی از سوی منتقدین، مسئولین مدارس و حتی والدین رو در پی داشت، چرا؟ چون این سریال بدون پرده و رک تمامی چیزهایی که باید گفته میشد رو میگه و از بیان موضوعات ممنوع و از شکستن تابوها ترسی نداره. جواب مسئولین شرکت "نت فلیکس" به تمامی این اعتراضات این بود: "اگر سریال اذیتتون میکنه، خب تماشاش نکنید. کسی به زور شما رو مجبور به نشستن پای این سریال نمیکنه".

سریال "سیزده دلیل" چیزهایی که باید گفته میشدن رو کاملا باز به طرف مخاطب پرتاب میکنه؛ در اینجا شما با موضوعاتی مثل "خودکشی"، "خودآزاری: خودزنی"، "دیگر آزاری"، "تجاوز"، "عصبانیت"، "همجنس گرایی" و " اطلاعات ناکافی در مورد مسایل جنسی" سر و کار دارید. هربار که یکی از این موضوعات بحث داغ شبکه های اجتماعی هست تنها واکنش رسانه های رسمی ما و مسئولین ما "سکوت" هست. 

"خودکشی"

بهتره بدونید ایران رتبه ی 48 در آمار خودکشی رو داره و بطور متوسط در سال بین 12 تا 15 خودکشی موفق و 600 خودکشی ناموفق در بین دانش آموزان کشور ما اتفاق میوفته؛ البته باید این موضوع رو در نظر گرفت که ایران آمار صادقانه ای از خودکشی در سطح جامعه ارایه نمیده. بعله آمار بالا گوشه ای از واقعیت هست. یک واقعیت تلخ و دردناک. اما زبان جامعه ی ما (بخوانید رسانه های ما) به طور کافی به این موضوع نپرداخته و بدنبال کاوش این موضوعات نرفته تا با بررسی عمیق بتونه به جامعه بفهمونه که این کار نه تنها راه حل نیست بلکه خودش سرآغاز یک مشکل هست. سینمای ما درگیر ستایش بازیگران مضحک با نویسنده های سبک هست و وقتی فردی مثل "اصغر فرهادی" فیلم "فروشنده" رو روی پرده های سینمای ایران میبره همه یکصدا میگن ششششش .سکوت. 

"خودآزاری: خودزنی"

قطعا تمامی دخترانی که این متن رو میخونن اصطلاحات "خودزنی" یا "خون بازی" به گوششون خورده. سریال "سیزده دلیل" با روی باز نشون میده که دخترانی هستن که بجای کمک گرفتن از اطرافیانشون رو به خودزنی میارن. مازوخیسم عصر مدرن. پرگار، سوزن ته گرد، تیغ اصلاح و یا هرچیز تیز دیگه ای بهشون کمک میکنه که فشارهای اطرافشون و فشارهای جامعشون رو روی دست ها و پاهاشون حک بکنن. دختران جامعه ی ما بیشتر از سیزده دلیل برای این کار دارن؛ ضعف های تربیتی، مشکلات خانوادگی، نوع نگاه جامعه به زن و صدها دلیل دیگه. یک واقعیت چرکین دیگه از جامعه ی پنهان ما. هیچ جامعه ای مدینه ی فاضله نیست. جامعه ی غرب و آمریکا هم همین مشکل رو دارند ولی تفاوت در روبرو شدن با چنین مشکلی هست؛ اونها این موضوع رو انکار نمیکنن یا روش سرپوش نمیزارن. و باز رسانه ی ما فقط سکوت.

"تجاوز"

نکته ی اول؛ این فکر رو از سرتون بیرون بکنید که تنها ایران با مشکل تجاوز دست و پنجه نرم میکنه و یا اینکه حکومت و نظام مسئول بروز چنین مشکلی در جامعه ی ما هستند. بدنبال مقصر نباشید. درست هست که جامعه ی ما یک محیط کاملا بسته هست و این موضوع شاید به بحث تجاوز دامن بزنه اما آمارها و واقعیات نشون میدن که جوامع غربی هم همین مشکل رو دارند. بهتر هست بگیم که انسان مشکل داره. بهتره بگیم باید ساختارهای اجتماعی تغییر بکنند، دیدگاه ها نسبت به مسایل تغییر بکنند. و این یعنی بررسی موضوعات پایه ای تر. مساله تجاوز در مدرسه ای در تهران و همزمان با اون اتفاقی که برای دختری در خمینی شهر افتاد تماما تقصیر حکومت یا فرد خاصی نیست اما دید جامعه و واکنش جامعه نسبت به این موضوع قابل تامل هست. بازهم سکوت. بجای واکاوی این موضوع و پیدا کردن محرک های این اتفاقات بدنبال مقصرین این اتفاق هستیم. قبول، وظیفه ی پلیس و دادگاه پیدا کردن و مجازات کردن این افراد هست اما چه کسی باید به بفکر جلوگیری از رخ دادن چنین اتفاقاتی در آینده باشه؟ ارگانهایی که ذهن جمعی جامعه رو هدایت میکنند مسئول این کار هستند. رسانه ها میتونن با ورود به این مسایل و بررسی این موضوعات به مردم یاد بدند که در برخورد با چنین اتفاقاتی چه کاری بکنند و یا به کودکان خودشون اگاهی جنسی کافی برای برخورد با چنین افرادی رو بدند. البته در این زمینه فیلم هایی داشتیم برای مثال فیلم تحسین برانگیز "هیس دخترها فریاد نمیزنند" تماما به بررسی این موضوع پرداخته بود ولی آیا کافی بود؟ سکوت.

"همجنس گرایی"

بعضی اوقات کلمات میتونن خیلی سنگین باشن و باری که بدوش میکشن بسیار تعیین کننده باشه. پس بزارید قبل از شروع بین "همجنسگرا" و "همجنسباز" یک خط مشخص بکشیم. "همجنسباز" کسی هست که به دلیل ناکامی در ارتباط با جنس مخالف مجبور میشه برای رفع نیازهای خودش با همجنس خودش رابطه داشته باشه؛ پس نتیجه اینکه همجنسبازی یک انحراف جنسی هست و قابل درمان. اما از طرف دیگه "همجنسگرا" به زبان ساده کسی هست که سیستم بدنی و سیمکشی ذهنیش به گونه ای هست که تمایلی به ارتباط جنسی با جنس مخالف نداره. این افراد بیمار نیستند و تنها جرم آنها متفاوت بودنشون هست پس باید این افراد رو جوری که هستند قبول بکنیم. سریال "سیزده دلیل" بسیار بی پروا و بی طرف زوج های همجنسگرای مختلفی رو به تصویر میکشه و سعی میکنه دیدگاه جامعه نسبت به اونها رو بررسی بکنه و هیچوقت نمیخواد که این گروه رو که بخشی از جامعه هستند انکار بکنه. جملات این بخش براتون آزاردهنده بودند؟ احساس کردید که راحت نیستید؟ پس شما "اطلاعات کافی در مورد مسایل جنسی" ندارید و رشد فکری شما به اندازه ای نیست که مسایل جنسی را درک کنید پس هرلحظه امکان دارد قربانی باشید. سینمای ما و تمامی رسانه های ما برای سالیان زیاد این گروه از افراد رو انکار کردند و هیچوقت به این گروه تریبون برای دفاع از خودشون داده نشده، هیچوقت این گروه بخشی از موضوع یک فیلم نبوده اند و اگر هم اشاره ای شده با لحن شدید و جهت گیری معنادار بوده است (رجوع کنید به فیلم "اکسیدان"). البته باید این موضوع رو هم در نظر گرفت که نوع تفکر این گروه در ساختار اجتماعی ایران جایی نداره اما این وظیفه ی رسانه ها هست که به جای انکار این گروه از افراد  جایگاهی رو برای این افراد ایجاد کنه. 

شاید بسیاری از بحث هایی که اینجا مطرح شدند به نوعی اعتراض بودند اما امیدوارم دفعه ی بعد که به دنبال یک فیلم ایرانی برای تماشا هستید دنبال فیلمی باشید که کمی آگاهی پشتش پنهان باشه.